Από την αρχή της ιστορίας της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα, εκατοντάδες επιδημίες & πανδημίες έχουν θερίσει τον πλανήτη κατά καιρούς, φέρνοντας πόνο, θάνατο και καταστροφή.
Η κυριότερη πανδημία που έχει αποτυπωθεί ίσως περισσότερο από οποιανδήποτε άλλη στην ιστορία, είναι αυτή της βουβωνικής πανώλης του μεσαίωνα.
Ο λεγόμενος "Μαύρος Θάνατος". Από το όνομα καταλαβαίνεις περί τίνος πρόκειται..
Ίσως η καλύτερη αποτύπωσή του Μαύρου Θανάτου είναι ο καταπληκτικός πίνακας του Pieter Bruegel, το 1562, με τίτλο "Ο Θρίαμβος του Θανάτου", που κοσμεί το Μuseo del Prado στην Μαδρίτη.
Εκφράζει τον θάνατο που προκάλεσε η βουβωνική πανώλη για 6 συνεχόμενα χρόνια (!), 1346-52. O πίνακας του Bruegel δείχνει τον "στρατό" της βουβωνικής πανώλης, χιλιάδες σκελετοί με όπλα, να σκορπούν τον θάνατο στο διάβα τους, διαμελίζοντας τον κόσμο που τρέχει να κρυφτεί σε μια καταπακτή.. Η λεπτομέρεια των σκηνών είναι ανατριχιαστική
Για να αποτυπωθεί μια πανδημία με αυτόν τον τρόπο σε ένα έργο τέχνης, φανταστείτε τον θάνατο που έζησαν εκείνοι οι άνθρωποι από το μικρόβιο της πανώλης, το βακτήριο Yersinia Pestis, το οποίο μεταδιδόταν από μολυσμένα ποντίκια και ψύλλους, και από εκεί σε ανθρώπους
Η ευλογιά πιστεύεται ότι άρχισε να προσβάλλει τον άνθρωπο περίπου το 10.000 π.Χ Η πρώτη φυσική απόδειξη της ύπαρξής της είναι ίσως τα φλυκταινώδη εξανθήματα που παρατηρήθηκαν στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου
Η ασθένεια προκαλούσε το θάνατο σε περίπου 400.000 Ευρωπαίους κάθε χρόνο κατά το 18ο αιώνα (ανάμεσα στους οποίους πέντε εν ενεργεία μονάρχες) και ήταν υπεύθυνη για το ένα τρίτο του συνόλου των τυφλώσεων. Ένα ποσοστό ανάμεσα στο 20-60% όσων προσβάλλονταν -και πάνω από το 80% των παιδιών- πέθαιναν.
Η ευλογιά ήταν επίσης υπεύθυνη για την κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας καθώς και της αποδυνάμωσης της αυτοκρατορίας των Αζτέκων, όπως και για το θάνατο ενός πολύ μεγάλου αριθμού ιθαγενών της βόρειας Αμερικής.
Ο αριθμός των θυμάτων ήταν τεράστιος και η εξάπλωση της ευλογιάς ταχύτατη γιατί η ασθένεια ήταν άγνωστη στην αμερικανική ήπειρο• την έφεραν εκεί οι Ισπανοί κονκισταδόρες.
Σε μια κλασσική ανταλλαγή "δώρων" μεταξύ Βρετανών & Ινδιάνων προσπαθώντας να τους πείσουν να μην πολεμήσουν, τους δίνουν και ρούχα και κουβέρτες μολυσμένα από ασθενείς με ευλογιά. Οι ανυποψίαστοι Ινδιάνοι μολύνονται και θερίζονται από την ασθένεια, καταθέτοντας τα όπλα..
Σε πίνακα του 1766, ο ζωγράφος Benjamin West δείχνει μια χαρακτηριστική σκηνή του 1764, όπου Βρετανοι στρατιώτες υπό τον μισθοφόρο Ελβετό Συνταγματάρχη Henrey Bouquet βρίσκονται σε συνάντηση εκεχειρίας με τους Ινδιάνους στις όχθες του ποταμού Muskingum..
Ο αρχηγός των Ινδιάνων δείχνει έξαλλος στον Bouquet ένα κομμάτι ύφασμα, κατηγορώντας τον ότι τους έδωσε μολυσμένα υφάσματα που σκότωσαν την φυλή του.. Πρόκειται για το πρώτο ιστορικό παράδειγμα χρησιμοποίησης της ευλογιάς ως βιολογικού όπλου..
Ο ιός της ευλογιάς υπολογίζεται ότι σκότωσε περίπου 1 δις ανθρώπους από την αρχή της εμφάνισής του (με θεωρητικές προσεγγίσεις). Είναι η αρχαιότερη, η συχνότερη, η μακροβιότερη και η πιο θανατηφόρα ασθένεια/επιδημία/πανδημία που έχει γνωρίσει ο πλανήτης.
Μέχρι που φτάνουμε στο 1790s, τριάντα χρόνια μετά, ένας νεαρός Βρετανός γιατρός από το μικρό Berkeley του Gloucestershire, ο Edward Jenner, ακούει κάποιες "περίεργες" ιστορίες κάποιων γαλακτοπωλητριών (γυναίκες που άρμεγαν αγελάδες για να πουλήσουν, ή να μαγειρέψουν)..
Οι ιστορίες αυτές είχαν σχέση με μια μεταδοτική ασθένεια παρόμοια με την ευλογιά, αλλά πολύ πιο ήπια, την δαμαλίαση (cowpox). Ο ιός της δαμαλίασης έμοιαζε πολύ με τον ιό της ευλογιάς, ήταν της ίδιας οικογένειας ιών, και περνούσε από τις αγελάδες στους ανθρώπους.
Κάποιες γαλακτοπώλησες λοιπόν ισχυρίζονταν ότι "η ομορφιά τους ήταν ανίκητη ενάντια στην ευλογιά, αν και όχι ενάντια στην δαμαλίαση". Με λίγα λόγια έλεγαν ότι είχαν μολυνθεί από τον ιό της δαμαλίασης, αλλά δεν τους έπιανε ο ιός της ευλογιάς!
Αυτές οι ιστορίες κίνησαν την περιέργεια του Edward Jenner. Είναι δυνατόν να υπήρχε άνθρωπος που να μην μπορούσε να μολυνθεί από αυτόν τον δαίμονα, τον ιό Variola;; Αν ίσχυαν αυτά που έλεγαν οι γαλακτοπώλησες, τότε ίσως ιό της δαμαλίασης προστάτευε απ'τον ιό της ευλογιάς!
Ο Jenner έκανε το πείραμα που σκέφτηκε, στον 8χρονο James Phipps, στις 14 Μαϊου 1796. Πήρε πύο από τις πληγές της Sarah Nelmes, μιας γαλακτοπώλησας που είχε δαμαλίαση, και το έβαλε σε ένα κόψιμο που έκανε στον χέρι του μικρού James. Μετά τον εξέθεσε στον ιό της ευλογιάς.
Ο μικρός James δεν μολύνθηκε ποτέ από τον τρομερό ιό variola. Το πρώτο "εμβόλιο" στην ιστορία της ανθρωπότητας, ήταν γεγονός.
Οι όροι εμβόλιο και εμβολιασμός προέρχονται από Variolae vaccinae (ευλογιά της αγελάδας), ο όρος που επινοήθηκε από τον Jenner για να δηλώσει την ευλογιά. Το χρησιμοποίησε το 1798 στον μακρύ τίτλο της έρευνάς του για τα εμβόλια Variolae που είναι γνωστό ως η ανεμοβλογιά, στην οποία περιέγραψε την προστατευτική επίδραση της ευλογιάς έναντι της ευλογιάς.
Ενας πίνακας απεικονίζει μια σκηνή εμβολιασμού να εξελίσσεται υπό το βλέμα της μητέρας του μικρού James και της γαλακτοπώλησας Sarah Nelmes, ενώ στο βάθος βρίσκεται μια αγελάδα για να απεικονίσει το νόημα της ιστορίας!
Ο Edward Jenner εμβολίασε πολλούς ανθρώπους στο σπίτι του, συμπεριλαμβανομένου και του γιού του, για να συλλέξει δεδομένα της ανακάλυψής του.
Κατέθεσε τα αποτελέσματά του στον Ιατρικό Σύλλογο της Αγγλίας, όπου αντιμετωπίστηκε με καθολική δυσπιστία και σκεπτικισμό.
Η ιατρική κοινότητα δεν δέχθηκε τα δεδομένα του Jenner μέχρι και τον θάνατό του το 1823. Χρειάστηκαν να περάσουν 10 χρόνια μετά τον θάνατό του, για να αρχίσουν γιατροί από όλη τη χώρα και το εξωτερικό να ακολουθούν τα βήματά του.
Εμβόλια κατά του ιού της ευλογιάς φτιάχτηκαν από πολλές χώρες τις επόμενες δεκαετίες και στάλθηκαν παντού στον κόσμο. Ακόμη και οι Ισπανοί έστειλαν εμβόλια για τον ιό της ευλογιάς ως κίνηση απολογίας, στους εναπομείναντες απόγονους των Ίνκας και Αζτέκων.
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω, μπορεί κανείς να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει πολλά πράγματα.
Την δύναμη της επιστήμης.
Την μακρόχρονη ιστορία των εμβολίων.
Τα χίλια μύρια κύμματα που πέρασε η ανθρωπότητα για να φτάσουμε στο σήμερα.. Σε μια νέα πανδημία.
Nikolas Dietis ᴾʰᴰ, Ast Prof of Pharmacology, Medical School, University of Cyprus
