Eνα γνωστό πρόσωπο εμφανίστηκε σε πολλές από τις διαμαρτυρίες που έγιναν σε δεκάδες πόλεις, σε τρεις ηπείρους, αυτή την εβδομάδα: η μάσκα του Γκάι Φοκς με το ακαταμάχητο χαμόγελο και το πολύ λεπτό μουστάκι.
Η μάσκα ανήκει στον «V», έναν χαρακτήρα από ένα κόμικ της δεκαετίας του 1980 που έγινε το σύμβολο για μια ομάδα χάκερ με την ονομασία Anonymous. Η περιφρόνησή τους για την κυβέρνηση αντηχεί τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Οι διαμαρτυρίες έχουν πολλές διαφορετικές προελεύσεις. Στη Βραζιλία ο λαός εξεγέρθηκε ενάντια στις αυξήσεις των εισιτηρίων στα λεωφορεία, στην Τουρκία ενάντια σε ένα οικοδομικό έργο. Οι Ινδονήσιοι έχουν απορρίψει τις υψηλότερες τιμές των καυσίμων, οι Βούλγαροι την ευνοιοκρατία της κυβέρνησης. Στην ευρωζώνη κάνουν πορείες ενάντια στη λιτότητα και η Αραβική Άνοιξη έχει γίνει μια μόνιμη διαμαρτυρία ενάντια σχεδόν στα πάντα. Κάθε διαδήλωση είναι οργισμένη με τον τρόπο της.
Ωστόσο, ακριβώς όπως το 1848, το 1968 και το 1989, όταν οι άνθρωποι βρήκαν επίσης μια συλλογική φωνή, οι διαδηλωτές έχουν πολλά κοινά. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, σε όλες τις χώρες, τη μία μετά την άλλη, οι διαδηλωτές έχουν αυξηθεί με απίστευτη ταχύτητα. Είναι πιο ενεργοί στις δημοκρατίες απ' ότι στις δικτατορίες. Τείνουν να είναι συνηθισμένοι, άνθρωποι της μεσαίας τάξης, που δεν ανήκουν σε λόμπι με καταλόγους απαιτήσεων. Ο συνδυασμός της φιέστας και της οργής καταδικάζει τη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα και την αλαζονεία όσων είναι επικεφαλής.
Κανείς δεν μπορεί να ξέρει πώς θα αλλάξει ο κόσμος το 2013 -αν αλλάξει καθόλου. Το 1989, η σοβιετική αυτοκρατορία παράπεσε και έπεσε. Αλλά η πεποίθηση του Μαρξ ότι το 1848 ήταν το πρώτο κύμα της προλεταριακής επανάστασης κατατροπώθηκε από τις δεκαετίες άνθησης του καπιταλισμού και το 1968, το οποίο έδινε την αίσθηση κάτι τόσο ευχάριστα ριζοσπαστικού εκείνη την εποχή, συνέβαλε μάλλον στο να αλλάξει το σεξ παρά η πολιτική. Ακόμη και τώρα, όμως, η ατελής σημασία του 2013 είναι ευδιάκριτη. Και για τους πολιτικούς που θέλουν να πλασάρουν τα ίδια παλιά πράγματα, τα νέα δεν είναι καλά.
Απ' το διαδίκτυο στους δρόμους
Ο ρυθμός των διαδηλώσεων έχει επιταχυνθεί από την τεχνολογία. Το πρόσωπο του V εμφανίζεται τόσο στο Σάο Πάολο όσο και στην Κωνσταντινούπολη, επειδή οι διαμαρτυρίες οργανώνονται μέσω των κοινωνικών δικτύων, που διαδίδουν πληροφορίες, ενθαρρύνουν τη μίμηση και κάνουν τους σκοπούς της μόδας. Όποιος έχει smartphone διαδίδει ιστορίες, αν και όχι πάντα αξιόπιστες. Όταν η αστυνομία έβαλε φωτιά στον καταυλισμό στο πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Μαΐου, η πράξη εμφανίστηκε αμέσως στο Twitter. Όταν οι Τούρκοι βγήκαν στους δρόμους για να εκφράσουν την οργή τους, οι φλόγες εξαπλώθηκαν από ιστορίες που έλεγαν ότι διαδηλωτές είχαν πεθάνει λόγω της βάναυσης μεταχείρισης της αστυνομίας. Ακόμα κι αν αυτές οι πρώτες ιστορίες αποδείχθηκαν ψευδείς, είχε ήδη γίνει δημοφιλές αυτό που ήθελαν να προβάλουν.
Οι διαμαρτυρίες δεν οργανώνονται πλέον από συνδικαλιστικές ή άλλες ομάδες πίεσης, όπως κάποτε. Κάποιες ξεκινούν από μικρές ομάδες ανθρώπων με κάποιον σκοπό-όπως αυτή ενάντια στις αυξήσεις των ναύλων στο Σάο Πάολο- αλλά η είδηση διαδίδεται τόσο γρήγορα που ο οργανωτικός πυρήνας γιγαντώνεται. Ο αυθορμητισμός δίνει στις διαμαρτυρίες τη μεθυστική αίσθηση του δυνατού. Όμως, αναπόφευκτα, η απουσία οργάνωσης θολώνει την ατζέντα. Η διαμαρτυρία για τα ναύλα της Βραζιλίας έγινε καταδίκη για τα πάντα, από τη διαφθορά ως τις δημόσιες υπηρεσίες. Στη Βουλγαρία η κυβέρνηση ενέδωσε στην απαίτηση του πλήθους να ξεφορτωθεί τον νεοδιορισθέντα επικεφαλής της κρατικής ασφάλειας. Όμως, μέχρι τότε ο κόσμος είχε σταματήσει να ακούει.
Αυτή η έτοιμη παροχή ευρέως, δίκαιου ακτιβισμού μπορεί να εξαφανιστεί τόσο γρήγορα όσο εμφανίστηκε. Αυτή ήταν η μοίρα των διαδηλωτών του κινήματος Occupy, οι οποίοι έστησαν καταυλισμούς στις Δυτικές πόλεις το 2011. Αυτή τη φορά, όμως, οι διαμαρτυρίες τροφοδοτήθηκαν από μια βαθιά δυσαρέσκεια. Η Αίγυπτος υποφέρει από την καταστροφική αποτυχία της κυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα. Η διαμαρτυρία εκεί έχει γίνει ένα υποκατάστατο της αντιπολίτευσης. Στην Ευρώπη, η μάχη αφορά το πώς θα συρρικνωθεί το κράτος. Κάθε φορά που οι περικοπές φθάνουν ένα νέο στόχο -με πιο πρόσφατο το λουκέτο της ΕΡΤ- θα προκαλείται μια άλλη διαμαρτυρία. Μερικές φορές, όπως και στις ταραχές των νεαρών μεταναστών στα προάστια της Σουηδίας τον Μάιο και των βρετανών νέων το 2011, ολόκληρες ομάδες αισθάνονται αποκλεισμένες από την ευημερία γύρω τους. Η Σουηδία έχει το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας των νέων ως προς τη γενική ανεργία από τις χώρες του ΟΟΣΑ. Πάρα πολλοί νέοι Βρετανοί υποφέρουν από την κακή εκπαίδευση. Στις αναδυόμενες οικονομίες η ταχεία πραγματική ανάπτυξη έχει οδηγήσει τους ανθρώπους να περιμένουν τη συνεχή βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου. Αυτή η ευημερία έχει πληρώσει για τις υπηρεσίες και, σε μια άνιση κοινωνία όπως η Βραζιλία, έχει περιορίσει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Αλλά απειλείται. Στη Βραζιλία, η αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε από 7,5% το 2010 σε μόλις 0,9% το περασμένο έτος. Στην Ινδονησία, όπου το ΑΕΠ εξακολουθεί να είναι κάτω από 5.000 δολάρια κατά κεφαλήν, οι απλές οικογένειες αισθάνονται έντονα την απώλεια των επιδοτήσεων των καυσίμων.
Μεγαλύτερη δυναμική στον αναδυόμενο κόσμο έχουν οι πολιτικές προσδοκίες της ταχέως αναπτυσσόμενης μεσαίας τάξης. Στο τέλος του περασμένου έτους, οι μορφωμένοι νέοι Ινδοί βγήκαν στους δρόμους πολλών πόλεων μετά τον ομαδικό βιασμό μιας 23χρονης φοιτήτριας ιατρικής, για να διαμαρτυρηθούν για την έλλειψη προστασίας του κράτος προς τις γυναίκες. Ακόμα μεγαλύτερες διαμαρτυρίες σάρωσαν τη χώρα το 2011, καθώς η μεσαία τάξη ξεσηκώθηκε εναντίον της διαφθοράς. Στην Τουρκία ο αριθμός των μαθητών που αποφοιτούν από το πανεπιστήμιο έχει αυξηθεί κατά 8% ετησίως από το 1995. Η νεαρή μεσαία τάξη εξοργίζεται με τον θρησκευτικό συντηρητισμό του πρωθυπουργού, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος θέλει μεγάλες οικογένειες και ελέγχους στο αλκοόλ. Οι 40 εκατ. Βραζιλιάνοι που ξέφυγαν από τη φτώχεια τα τελευταία οκτώ χρόνια είναι σε θέση, για πρώτη φορά, να ελέγξουν την κοινωνία που χρηματοδοτούν οι φόροι τους. Θέλουν αξιοπρεπείς δημόσιες υπηρεσίες αντί για υπερτιμημένα γήπεδα.
Πρόβλημα στις Βρυξέλλες και στο Πεκίνο
Πώς θα εξελιχθούν οι διαμαρτυρίας φέτος; Ένα σκοτεινό συμπέρασμα είναι ότι η δημοκρατία έχει γίνει πιο δύσκολη: η κατανομή των πόρων μεταξύ ανταγωνιστικών ομάδων συμφερόντων είναι πιο σκληρή, αν εκατομμύρια εμφανιστούν στους δρόμους.
Αυτό σημαίνει ότι το καλοκαίρι της ευρωζώνης σίγουρα θα είναι θερμό. Οι πολιτικοί της ηπείρου το έχουν πάρει ελαφρά τη καρδία μέχρι στιγμής (οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις στο Παρίσι, για παράδειγμα, ήταν όταν η «Φριζίτ Μπαρντό» ηγήθηκε κάποιων Γάλλων Καθολικών σε μια προσπάθεια να σταματήσουν τους γάμους ομοφυλοφίλων). Ωστόσο, η κοινωνική αστάθεια είναι δύο φορές πιο συχνή όταν οι δημόσιες δαπάνες μειώνονται κατά τουλάχιστον 5% του ΑΕΠ, απ' ότι όταν αυξάνονται. Σε κάποιο σημείο οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να περιορίσουν τις χρόνιες υπερβολικές δαπάνες για την κοινωνική πρόνοια και να καταπιαστούν με θεσμικές αδυναμίες -και η αναταραχή για το ευρώ θα ακολουθήσει.
Ευτυχώς, οι δημοκρατίες είναι καλές στην προσαρμογή. Όταν οι πολιτικοί αποδέχονται ότι οι άνθρωποι περιμένουν περισσότερα τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Η καταπολέμησης της διαφθοράς στις διαμαρτυρίες της Ινδίας δεν οδηγούν σε άμεση αλλαγή, αλλά έβαλαν τα θεμέλια στην εθνική ατζέντα, με την υπόσχεση της προοδευτικής μεταρρύθμισης. Προς τιμήν της, η πρόεδρος της Βραζιλίας, Ντίλμα Ρούσεφ, θέλει έναν εθνικό διάλογο για την ανανέωση της πολιτικής. Αυτό δεν θα είναι ούτε εύκολο ούτε άμεσο. Αλλά οι διαμαρτυρίας θα μπορούσαν να βελτιώσουν κι άλλο τη δημοκρατία στις αναδυόμενες χώρες, ακόμα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι Δημοκράτες μπορεί να ζηλεύουν την ικανότητα των δικτατόρων να καταστέλλουν διαδηλώσεις. Η Κίνα έχει καταφέρει να προλαμβάνει πολλές τοπικές διαμαρτυρίες από το να γίνουν ένα εθνικό κίνημα. Η Σαουδική Αραβία δωροδόκησε τους αντιφρονούντες για να είναι ήσυχοι. Η Ρωσία τους τρομοκρατεί με τις απειλές των προστίμων και φυλάκιση. Ωστόσο, σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, οι δυνάστες μπορεί να πληρώσουν ένα υψηλότερο τίμημα. Η χρήση βίας για να φύγουν οι άνθρωποι από τους δρόμους μπορεί να αποδυναμώσει τις κυβερνήσεις θανάσιμα, όπως πιθανόν να ανακαλύψει ο Σουλτάνος Ερντογάν. Και, όπως οι αραβικές κυβερνήσεις ανακάλυψαν πριν από δύο χρόνια, οι δικτατορίες δεν έχουν τους θεσμούς για να διοχετεύσουν την οργή των διαδηλωτών. Βλέποντας τις δημοκρατίες να αγωνίζονται το 2013, οι ηγέτες στο Πεκίνο, τη Μόσχα και το Ριάντ θα πρέπει να αισθάνονται άβολα.
economist
Ι
